Volgende week, donderdag 23 juni, spreken de Britten zich in een referendum uit over de Brexit, of ze al dan niet uit de Europese Unie willen stappen. Maar wat weten wij eigenlijk over het leven in het Verenigd Koninkrijk? In Fuck Tina! neemt stand-up comedian Nigel Williams ons mee naar het Engeland waar hij opgegroeid is. Trees Heirbaut noteerde en Jef Maes filmde.
Jef Maes heeft al een paar documentaires op zijn actief. Het idee voor de jongste kreeg hij toen op de stakingsdag van 24 november 2014 enkele Bekende Vlamingen (Slongs Dievanongs, Rachida Aziz…) ’s morgensvroeg een ronde deden langs stakingspiketten in het Antwerpse. Nigel Williams was er ook bij, en aan Het journaal legde hij uit waarom: “Ik heb Thatcher één keer meegemaakt, ik wil haar geen tweede keer meemaken” (foto 2: eerste van links: Nigel Williams diezelfde 24 november bij de solidariteitsfietstocht van Hart boven Hard). Maar wat heeft Thatcher precies teweeggebracht en kan dit naar ons land overwaaien? Trees en Jef spreken met Nigel af in café De Muze in Antwerpen, en daar rijpt het idee om een documentaire te maken met Nigel Williams in zijn Engeland.
Nigel neemt zijn Vlaamse gasten mee naar de arbeiderswijk in Bristol waar hij opgroeide, en de fabriek voor de Concorde-vliegtuigen waar hij zes jaar werkte. Toen de productie van deze vliegtuigen stopte (met de Rolls Royce-motorenfabriek erbij goed voor de tewerkstelling van 20.000 mensen), was dat een klap die de streek nooit te boven is gekomen. Of men trok naar het buitenland op zoek naar werk en geluk, of men bleef achter voor een troosteloos bestaan. Overdag is het er rustig, ’s avonds is het er gevaarlijk. Het zijn broeihaarden van geweld. De mensen hebben geen toekomstverwachtingen. Er is geen werk. Drank en drugs regeren hier. De plaatselijke bibliotheek is gesloten wegens besparingen.
Margaret Thatcher had geen schuld aan de vliegtuigcrash in Parijs waarmee een einde kwam aan de bouw van de Concordes, maar ze is wel verantwoordelijk voor de verloedering van de sociale woningbouw. Na de Tweede Wereldoorlog is in Engeland een systeem van sociale woningbouw opgezet waar negentig procent van de bevolking voor in aanmerking komt. Thatcher komt met het idee om de woningen tegen een schappelijke prijs te verkopen aan de bewoners. Maar nu moeten de bewoners zelf instaan voor het onderhoud, wat vroeger de gemeente deed. Banken staan geen leningen toe voor de renovatie van de armtierige huizen, en zo verloederen de huizen verder. In het centrum van Bristol heeft zich intussen een yuppie-industrie gevestigd, maar om er te gaan werken ben je al een flink deel van je loon kwijt aan het openbaar vervoer.
Naast privatisering is flexibiliteit een andere vermeende oplossing om de economie terug op sporen te krijgen. In Engeland heeft men daarvoor nulurencontracten. De werknemer kan altijd opgeroepen worden om te komen werken, maar heeft geen enkele garantie op een minimum aantal werkuren en dus ook niet op een verzekerd maandinkomen. Doe je lastig op je werk, zou je een vakbond willen raadplegen… je werkgever moet je niet eens ontslaan. Hij roept je gewoon niet meer op voor werk. Met de mijnwerkersstaking in 1983-1984 is Margaret Thatcher erin geslaagd om de macht van de vakbonden te breken. En de gevolgen reiken ver. Toen Thatcher aan de macht kwam was tweeëntachtig procent van de actieve bevolking tewerkgesteld in een bedrijf met een collectieve arbeidsovereenkomst. Vandaag is dat amper nog twintig procent. Acht op tien mensen is nu overgeleverd aan de goodwill van de werkgever voor zijn/haar loon en arbeidsvoorwaarden.
De armoede neemt sindsdien toe. In 1979 leefden vijf miljoen Britten in armoede. Na het tijdperk-Thatcher waren er dat zowat veertien miljoen. En de maatschappelijke ongelijkheid neemt groteske proporties aan. Op de vijfde dag van dit jaar, 2016, was het al Fat Cat Tuesday: de dag waarop de gemiddelde topman van een Brits beursgenoteerd bedrijf meer heeft verdiend dan een doorsnee werknemer in een heel jaar. De armoede is niet altijd zichtbaar maar wel reëel. Eén op vijf Britten trekt soms zelf een tand uit of laat zich door een familielid of kennis ‘behandelen’. Het tanden trekken gebeurt dan vaak met een gewone nijptang. Plombeersel wordt zelf aangebracht. Een van de grootste leveranciers op dit vlak verkocht vorig jaar 250.000 tandheelkundige reparatiepakketten. Het zijn maar een paar feiten en anekdotes, maar zo staan er nog vele in Fuck Tina!. ‘Tina’ het letterwoord zijnde voor het “There is no alternative” van Margaret Thatcher.
Nigel Williams is een prima gids, maar Jef Maes en Trees Heirbaut gingen ook langs bij deskundigen als de econoom Anthony Atkinson, professor sociaal recht John Hendy en The Guardian-journalist en auteur Owen Jones. Enig minpunt: het vertelperspectief wordt niet consequent aangehouden. Soms lijkt het alsof Nigel Williams aan het woord is, andere keren wordt over Nigel Williams en de reporters in zijn zog geschreven. Maar de taal waarin Trees Heirbaut schrijft is zeer leesbaar, en de auteurs leggen regelmatig de link naar wat in ons eigen land gebeurt. “Er is geen alternatief”, hoe vaak hebben we dat niet uit de mond van Bart De Wever gehoord. Waar zo’n uitspraak naartoe leidt, weten we nu uit het Engels voorbeeld.
Fuck Tina! kan/moet je tot driemaal toe doornemen. Eerst is er de roadtrip van Nigel Williams, Trees Heirbaut en Jef Maes. Onderaan elke bladzijde vind je vervolgens quotes van geëngageerde mensen als ABVV-vakbondsman Rudi Kennes, actrice An Nelissen, auteur Tom Lanoye en anderen. En dan is er nog de bijgeleverde dvd met Nigel Williams die zijn Engeland toont en specialisten die verduidelijken (40’), en ook nog eens de volledige (maar niet vertaalde) interviews met Owen Jones (20’) en John Hendy (15’). Op naar een volgend boek? En als we een titel mogen suggereren: Leve Tamara!, waarbij ‘Tamara’ staat voor ‘There Are Many And Realistic Alternatives’.
In Fuck Tina! zijn de aangereikte voorbeelden van hoe het anders kan: de wijkgebonden voetbalclubs die opgezet werden toen het Grote Geld voetbalclubs begon op te kopen en de verkiezing van Jeremy Corbyn als nieuwe Labour-leider. Er zijn echter nog meer alternatieven, en ze zijn ook al te boek gesteld. Van Het klein verzet van Tine Hens tot De miljonairstaks en zeven andere briljante ideeën om de samenleving te verbeteren van Peter Mertens en anderen. Maar de combinatie van zo’n boek en het zien van de alternatieven, dat hebben we nog niet veel gehad.
Nigel Williams, Trees Heirbaut en Jef Maes, Fuck Tina!, uitg. Epo, 149 blzn. format 15 x 15 cm én een dvd, 19,95 euro.
Anti-Fascistisch Front / Verzet 