VAN ANTWERPSE VAKBONDSLEIDER TOT SPANJESTRIJDER

Hoe actueler kan een boek zijn als het boek het leven schetst van een man die een staking leidt tegen de wil in van de vakbondsleiding en besluit mee te gaan strijden in de burgeroorlog in een ander land? De man is geboren in een gezin dat naar ons land vluchtte, ook dat nog. Maar het speelt zich wel af aan het begin van de vorige eeuw. Israël ‘Piet’ Akkerman leefde van 1913 tot 1937.

In de zomer van 1905 opent koning Leopold II de ‘Middenstatie’ van Antwerpen, die we inmiddels kennen als het Centraal Station in Antwerpen. In datzelfde jaar zet een jonge Poolse immigrant, Jozef Akkerman, hier zijn eerste stappen op Antwerps grondgebied. Hij is 22 jaar oud en heeft zijn woonplaats op zo’n 100 kilometer ten zuiden van Warschau verlaten. Door de economische crisis bereikten de werkloosheidscijfers er recordcijfers. Hij komt uit een stadje waar 40 % van de bevolking Joods is, en Jozef vindt zijn weg naar het Joods milieu in Antwerpen. Hij trouwt met een dochter van Poolse vluchtelingen die eerder al naar Antwerpen waren uitgeweken. In 1908 wordt hun eerste zoon, Emiel, geboren. Vijf jaar later hun tweede zoon, Israël.

Historicus Rudi Van Doorslaer en onderzoeker-journalist Sven Tuytens schetsen vervolgens in Israël Piet Akkerman. Van Antwerpse vakbondsleider tot Spanjestrijder hoe Israël Akkerman opgroeit in de Belgisch-Joodse jeugdbeweging, als 17-jarige deelneemt aan een antikoloniale protestactie op touw gezet door de communistische jeugd en datzelfde jaar als leerling-diamantzager lid wordt van de Algemene Diamantbewerkersbond. In 1930 en 1931 kan hij als leerling-diamantzager aan de slag, maar in 1932 wordt hij als gevolg van een economische crisis werkloos en trekt hij naar het Luikse steenkoolbekken op zoek naar werk. Over zijn ervaringen daar schrijft hij nog het manuscript voor een roman, Als de vliegwielen stilstaan.

Israël Akkerman wordt ook actief bij de Internationale Rode Hulp, een met de Communistische Internationale verbonden organisatie. In 1935 is Israël Akkerman mentor van de grootste staking die de diamantsector in de tussenoorlogse periode heeft gekend. Hoewel in België geboren heeft hij niet de Belgische nationaliteit, en een aanvraag om de Belgische nationaliteit te verwerven wordt geweigerd op basis van de communistische activiteiten van broer Emiel en zijn eigen activiteiten. Het is dus niet vanzelfsprekend om als ‘vreemdeling’ zich te mengen in stakingen, te meer de vakbondsleiding niet opgezet is met die stakingen. Israël – die voor zijn Vlaamse vrienden intussen de naam ‘Piet’ aanneemt – zet toch door, voor een strijd die hij graag in de schoot van de vakbond voert.

In november 1936 vertrekt Piet Akkerman naar Spanje waar de democratisch verkozen volksfrontregering figuurlijk en letterlijk onder vuur wordt genomen door opstandige militairen onder leiding van generaal Franco. Piet Akkerman woont dan al tweeënhalf jaar samen met Lya Berger, maar Piets dadendrang is te sterk om hem hier te houden. Lya Berger trekt, samen met andere Joodse vrouwen, ook naar Spanje. Maar dan om er als verpleegster te werken. Het duurt even voor de Belgische regering beseft wat er gebeurt en maatregelen neemt tegen het vertrek van de Spanjestrijders. Tegen dan zijn Piet en Lya al in Spanje, voor Piet is dat om deel te nemen en later zelfs leiding te geven aan de gewapende strijd ter verdediging van de Spaanse democratie.

Alleen is het ontnuchterend hoe kwetsbaar de Spanjestrijders zijn met een allegaartje aan wapens, geen militaire opleiding en vaak zelfs geen militaire mentaliteit – velen waren tevoren in eigen land antimilitaristen. Er vallen onder de Spanjestrijders vlug veel doden, en de successen zijn schaars en/of tijdelijk. Broer Emiel sterft eind 1936 bij een strijd aan de universiteitswijk van Madrid; Piet verliest het leven op 1 januari 1937 in de streek van Guadalajara, ten oosten van Madrid. Om te beletten dat zijn graf geschonden zou worden bij een mogelijke opmars van de vijand wordt zijn plaats van begraven niet aangeduid met een steen of een ander geïmproviseerd gedenkteken. Zijn kameraden leggen in zijn graf een fles met daarin een papier met zijn naam op. Gedenkplaten voor strijders als Piet die de jongste jaren in de streek werden opgehangen, verdwenen meer dan men er liet hangen. Spanje is nog niet klaar met haar verleden en democratische toekomst.

Israël Piet Akkerman. Van Antwerpse vakbondsleider tot Spanjestrijder is een juweeltje van een boek. Er is vooreerst de keurige vormgeving door Rudi De Rechter. Spanjekenner én historicus vertrouwd met de geschiedenis van de socialistische en communistische beweging Vincent Scheltiens schreef een gedegen inleiding. Jan Vanriet zorgde voor de illustraties ander dan de foto’s en historische documenten die ook afgedrukt zijn. Sven Tuytens en Rudi Van Doorslaer deden het nodige opzoekwerk om tot een zo volledig mogelijk beeld te komen over Israël Piet Akkerman, het tijdvak en de organisaties waarin de centrale figuur van het boek actief was. Het boek is uitgegeven door de Algemene Centrale van het ABVV Antwerpen-Waasland, die intussen onder andere de socialistische diamantbewerkers groepeert. Ja, ja. De socialistische vakbond doet nog wat anders dan staken. Onder andere boeken uitgeven, en nog goeie ook.

Sven Tuytens & Rudi Van Doorslaer, Israël Piet Akkerman. Van Antwerpse vakbondsleider tot Spanjestrijder, verspreiding door uitg. EPO, 173 blzn., 20 euro.