Het is niet onze gewoonte om hier romans te signaleren. Als we het nu toch doen, is het omdat een van de hoofdthema’s van Zwijgen (foto) aansluit bij wat op deze blog besproken wordt en vele lezers van deze blog bekommert. Én omdat het een bijzonder goed geschreven boek is.
Zwijgen combineert het schrijftalent van oud-journaliste en auteur van meerdere boeken Ingrid Vander Veken met de herinnering aan haar intussen overleden ouders. Haar vader was in de eerste helft van de jaren veertig, tijdens de bezetting, aan de slag bij de Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen (VAVV). Opgericht door hoge Belgische ambtenaren stond het VAVV vlug onder invloed van Nieuwe Orde-bewegingen als het Verdinaso en het VNV, en later DeVlag/SS. Vader verzwijgt dat hij actief was bij de VAVV en vermijdt ook met zijn dochter de Antwerpse dierentuin te bezoeken (allicht om de nare herinnering aan de enkele dagen dat hij er als collaborateur opgesloten was in de leeuwenkooien).
Er is geen gerechtelijk dossier teruggevonden over vader Vander Veken, wat betekent dat zijn collaboratie niet als zwaarwichtig werd aanzien. Maar de geschiedenis weegt op vader. En er is nog meer waarover niet gepraat wordt. Zoals over de oudste broer van vader. “Gestorven in de oorlog, fluisterde je moeder je toe. Gesneuveld op het slagveld, nam je voetstoots aan. Dat in de oorlog niet alle mannen soldaat waren, dat sommige heel andere bezigheden hadden, kwam niet bij je op. Er was zo veel aan oorlog wat je niet wist, zo weinig wat men je erover vertelde.”
Vader lost slechts een half zinnetje over zijn oorlogsverleden zolang zijn dochter nog thuis is bij haar ouders. Als de ouders uit de echt scheiden en vader de verbroken relatie met zijn dochter wil herstellen, laat vader weten dat hij foto’s en herinneringen aan zijn jeugdjaren verzameld heeft en erover wil praten. Bij het eerste gesprek komt het VAVV al ter sprake, maar er volgt geen tweede gesprek meer omdat vaders gezondheid fel en snel achteruitgaat. Bij moeder te rade gaan brengt niet veel op. Moeder heeft ook een zaak die altijd verborgen is gebleven voor haar dochter, en de dochter pas duidelijk wordt als ze na het overlijden van haar moeder een stapeltje brieven vindt.
Vader ging op latere leeftijd nog naar bijeenkomsten van een vriendenkring van oud-VAVV’ers (zoals nu nog de ‘Sint-Maartensfondsvrienden’ elke eerste zondag van de maand bijeenkomen in het Vlaams Belang-lokaal in de Van Maerlantstraat in Antwerpen, nvdr.). Volgens de weduwe van een oud-VAVV’er ging men er naartoe omwille van de vriendschap. “Maar was dat werkelijk het enige waar deze mannen naar op zoek waren? De goeie ouwe tijd was er niet alleen een van vriendschap, maar tot dat besef werd niet bepaald aangespoord. (…) Zeker niet afgaand op de tijdschriften die tijdens dit treffen werden uitgedeeld, en waarin elk spoor van schroom, elke kanttekening ontbreekt.”
Om meer te vernemen over wat niet is gezegd, gaat de dochter dossiers inkijken bij CEGESOMA, het ADVN en het Felix Archief, en gaat ze praten met historici als Bruno De Wever, Frank Seberechts en Herman Van Goethem. Het resultaat is een genuanceerd beeld over wat zich in die oorlogsjaren en nadien heeft afgespeeld. Er was immers zwart en wit, maar ook heel veel grijs in verschillende tinten. Met het verhaal van Ingrid Vandervekens jeugdjaren erbij, en de levenswandel van haar moeder – die vier jaar lang een verborgen gehouden relatie had met een andere man, even lang maar niet helemaal in dezelfde periode als dat haar echtgenoot bij de VAVV was – is Zwijgen een boek dat minstens genomineerd moet worden voor de Gouden Boekenuil (vanaf dit jaar: de Fintro Literatuurprijs) en andere literaire prijzen.
Zwijgen heeft al veel reacties losgemaakt, veel lezers herkenden de situatie. “Vaak nieuwe lezers”, zei ons iemand uit de directe omgeving van de auteur. Zelf geeft Ingrid Vander Veken op haar Facebookpagina nog mee: “Tot mijn dierbare lezers, tot alle kinderen van die talloze zwijgende families zou ik willen zeggen: vraag en praat, en doe het nu, tegen het vergeten in. Het is nodig, heel hard nodig. Weet ik nu wel zeker.”
Ingrid Vander Veken, Zwijgen, Uitg. Polis, 206 blzn., 19.95 euro. Het boek is vóór publicatie nagelezen door twee van de genoemde historici om na te gaan of wat in het boek over het VAVV staat correct is. Koen Aerts (UGent) bereidt voor volgend jaar een boek voor over de oorlogsherinneringen van kinderen van ouders die betrokken waren bij de collaboratie en/of de ‘repressie’. Er zijn hiervoor reeds meer dan honderd interviews afgenomen. Over de Sint-Maartensfondsvrienden en hun blad Berkenkruisje volgt later nog een artikel op deze blog.
Anti-Fascistisch Front / Verzet 