In elke uitnodiging voor een lezing ba, de Vlaams-Nationale Debatclub, in bezit van AFF/Verzet en RésistanceS, waarin de samenstelling van het bestuur wordt vermeld, worden ook de overleden bestuursleden vermeld met als eerste telkens Jan Brans, soms zelfs als erevoorzitter. In een aantal documenten wordt zijn echtgenote Mia Brans-Dujardin vermeld als ondervoorzitter. Jan Brans was hoofdredacteur van het met de nazi’s collaborerende Volk en Staat (foto 1) en eerste hoofdredacteur van het Vlaams Blok-partijblad.
Jan Brans (1908-1986) kent wat van lezingen geven. Op 7 en 14 december 1939 bijvoorbeeld geeft Jan Brans lezingen over Het Jodenvraagstuk aan de Vlaams-nationalistische Volksuniversiteit ‘Herman Van den Reeck’. Vooraf heeft hij zijn anti-joodse stellingen uitvoerig uit de doeken gedaan in een artikelenreeks in het tijdschrift Roeping. Volgens historicus Lieven Saerens waren zijn stellingen toen “een vermenging van een religieus anti-judaïsme met een ‘volkisch’ gedachtegoed”.
De meest extreme commentaren op joden zijn in Volk en Staat te vinden. Na een onderbreking verschijnt de krant opnieuw vanaf 12 juni 1940. Omdat er niet onmiddellijk een drukker voor gevonden wordt, wordt met steun van de Duitse bezetter de krant gedrukt op de in beslag genomen persen van de socialistische krant De Volksgazet. Initiatiefnemer voor het opnieuw verschijnen van Volk en Staat is VNV-leider Staf De Clercq. Voor het slagen van de operatie zorgen enkele Antwerpse advocaten, onder wie Jan Brans.
Jan Brans is aanvankelijk tegelijkertijd beheerder, uitgever en hoofdredacteur van Volk en Staat. In Volk en Staat worden talrijke anti-joodse bijdragen afgedrukt, een aantal keren vergezeld van dito karikaturen. De eerste verordeningen tegen joden van 28 oktober 1940 worden door de krant enthousiast onthaald. Volk en Staat roept de bezetter op nog strengere en verregaande anti-joodse maatregelen uit te vaardigen, waarbij de krant meermaals zegt in naam van ‘de publieke opinie’ te spreken.
Ook Jan Brans levert zijn bijdrage aan het anti-joods discours. Nu meer over de economische zijde van het ‘jodenvraagstuk’, gekruid met racistische terminologie. Brans wijst ook op het ‘gebrek aan hygiëne’ bij joden, en schildert joden af als sadisten die geen medelijden verdienen. Het ‘hoogtepunt’ van zijn artikels verschijnt op 1 december 1940, Overwegingen bij een wandeling door het Ghetto. Hoe de Joden rijk worden in een vuile buurt. Bij het artikel staan acht foto’s, met daarbij commentaren als De rasmerken zijn duidelijk en Een schijnbaar onschuldige Jood. Waag het echter niet met hem zaken te doen.
In 1943 en 1944 maakt Jan Brans twee reizen naar Spanje. Van de tweede reis keert hij niet terug, naar hij beweert omdat de landing van de geallieerden in Normandië hem dat onmogelijk maakt. Na de bezetting wordt Jan Brans op verzoek van het Belgisch gerecht gearresteerd. Van september 1945 tot november 1946 verblijft hij in verschillende gevangenissen in Madrid en omgeving. Het regime van generaal Franco weigert Brans uit te leveren aan België waar hij in 1945 bij verstek ter dood veroordeeld wordt voor collaboratie. Het Belgisch gerecht vraagt aan de Spaanse diensten ook om informatie over een partij juwelen en waardevolle voorwerpen die Brans bij zich zou hebben, ter waarde van honderden miljoenen frank.
In november 1946 komt Brans vrij met een verbod om het Spaanse grondgebied te verlaten. Brans vestigt zich in Madrid waar hij diverse contacten legt, zoals met de Britse fascistenleider Oswald Mosley. Jan Brans koestert het idee van “de oprichting van een internationale organisatie van oud-collaborateurs en van Duitsers die vanwege politieke redenen veroordeeld waren”. Als zetel voor dit initiatief ziet Brans Spanje, “het enige land in Europa waar men aan iets dergelijks kon werken zonder in de problemen te komen”. Gaandeweg groeit het idee om daar ook Spaanse falangisten, Argentijnse peronisten, Italiaanse fascisten, Kroatische ustasja’s enzomeer bij te betrekken.
Op 24 oktober 1978 brengt Jan Brans, intussen terug in Vlaanderen, de kopstukken bijeen van twee partijen die ontstaan zijn uit onvrede met de koers die de Volksunie vaart: de Vlaams Nationale Partij (VNP) van Karel Dillen en de Vlaamse Volkspartij (VVP) van Lode Claes. Lode Claes is één van de Antwerpse advocaten die met Jan Brans zijn schouders zette onder het opnieuw uitgegeven Volk en Staat. Het komt niet tot een akkoord tussen de VNP en VVP, maar op de valreep lukt het toch nog om samen onder de naam Vlaams Blok deel te nemen aan de parlementsverkiezingen van 17 december 1978.
Die verkiezingen leveren het Vlaams Blok haar eerste verkozene op: Karel Dillen. De Vlaams Blok-voorzitter stelt vervolgens Jan Brans aan als eerste hoofdredacteur van het partijblad van het Vlaams Blok. In maart 1981 geeft Jan Brans wegens zijn hoge leeftijd – Brans is dan 72 jaar – het hoofdredacteurschap op. Het aantal anti-joodse stellingnamen in het Vlaams Blok-partijblad vermindert meteen aanzienlijk. Intussen heeft Jan Brans al een nieuwe hobby: de op 28 februari 1980 opgerichte Vlaams-Nationale Debatclub.
Zijn echtgenote Mia Dujardin leert Jan Brans kennen toen hij Karel Dillen vroeg of die iemand kent die met administratie vertrouwd is, en over adressen beschikt, om een herdenking te organiseren voor de in 1942 overleden VNV-leider Staf De Clercq. Mia Dujardin zegt ‘ja’ voor het organiseren van die herdenking, en wat later ‘ja’ voor een leven aan de zijde van Jan Brans. Mia Dujardin, intussen 87 jaar, was op vele fronten actief in de Vlaamse Beweging en onder andere verantwoordelijk uitgever van de eerste Vlaams Blok-verkiezingsaffiches.
Met Jan Brans heeft de Vlaams-Nationale Debatclub bij haar oprichters één van de mannen die de donkerste bladzijden van de Vlaamse geschiedenis invulden. Bij de Vlaams-Nationale Debatclub is men hem daarvoor nog steeds erkentelijk. Bij elke vermelding van de raad van bestuur wordt hij vermeld als één van de overleden bestuursleden; bij een uitnodiging voor een lezing in 2000 zelfs als erevoorzitter (foto 2, grotere versie). Voor Jan Jambon en Bart De Wever is het geen probleem om mee in het bestuur van de Vlaams-Nationale Debatclub te zetelen.
Anti-Fascistisch Front / Verzet 
