DE ‘KRISTALLNACHT’

Op 10 november* 1938 vond er in Duitsland vanaf de vroege ochtend tot het vallen van de avond een uitbarsting van geweld plaats tegen Joden die als een vernietigende wervelwind over het land trok. Zopas verscheen de Nederlandse vertaling van een boek dat de Britse historicus en Oxford-professor Martin Gilbert hierover schreef (foto).

Binnen enkele uren werden er meer dan duizend synagogen in brand gestoken en verwoest. Dachten de oproerkraaiers dat het vuur nabijgelegen niet-Joodse gebouwen kon bedreigen, dan sloegen ze de synagogen met hamers en bijlen kort en klein. Daarnaast werden tienduizenden Joodse winkels en huizen geplunderd. In honderden Joodse buurten werden in openlucht grote vuren ontstoken waar meubilair en boeken uit synagogen en privé woningen in gegooid werden.

Het was geen spontane uitbarsting van geweld maar een breed georganiseerde stormloop, met leden van de SA (de ‘Sturmabteilung’, de knokploeg van Hitlers partij NSDAP) in de hoofdrol. Sommigen in hun uniform met bruin hemd, anderen in burger. Er werd jacht gemaakt op Joden, ze werden beschimpt en in elkaar geslagen. Overal in Duitsland, van de hoofdstad Berlijn tot de kleinste stadjes en dorpen in Hitlers rijk, werden de Joden aangevallen.

Die dag kwamen 91 Joden om het leven en werden 30.000 Joodse mannen van 16 tot 60 jaar, een kwart van alle Joodse mannen in Duitsland, aangehouden en naar concentratiekampen overgebracht. Daar werden ze een aantal maanden gefolterd en gemarteld. Meer dan duizend van hen stierven in deze kampen, als prelude op de deportatie en vernietiging die een paar jaren later zal plaatsvinden.

Deze gebeurtenis ging de geschiedenis in als de ‘Kristallnacht’, de nacht van het gebroken glas. Voor de daders gaf deze benaming uitdrukking aan hun gevoel van zowel triomf als minachting: triomf om alles wat ze verwoest hadden, minachtend gelach bij de gedachte aan het geluid van brekend glas. Voor de slachtoffers was er na deze nacht en dag een unheimisch gevoel van angst, zorg en verdriet.

De gedetailleerde berichten over de schaal en de gemeenheid van de aanvallen op de Joden en Joodse bezittingen – er waren op dat ogenblik een paar honderd buitenlandse journalisten in Duitsland – veroorzaakten in alle democratische landen een schokgolf en maakten een einde aan de aantrekkingskracht die het nazisme had op een deel van het gewone volk en hun regeringen.

Martin Gilbert brengt in zijn boek Kristallnacht. Voorspel van de vernietiging 1938-1945 een gedetailleerd verslag van wat er in Berlijn, in Wenen en in allerlei uithoeken van het Duitse Rijk plaatsvond. De auteur brengt ook in beeld wat voor de Duitse overheid het excuus was voor deze wandaden, hoe anti-Joodse wetten het klimaat psychologisch voorbereiden, en wat volgde: de massale deportatie en vernietiging van Joden die sommigen nog altijd in twijfel trekken.

Martin Gilbert beschrijft al even gedetailleerd hoe een aantal Duitsers Joden hielpen de verschrikking te ontvluchten, en hoe een aantal landen opvang boden – aanvankelijk meer dan op het einde. Wat we echter missen in dit boek is waarom dit alles kon passeren bij een meerderheid van de Duitse bevolking. De vervolgde Joden waren niet zozeer nieuwe vreemdelingen, maar dikwijls families die al meerdere generaties in Duitsland woonden. Een aantal van hen vocht nog aan de Duitse kant mee in de Eerste Wereldoorlog.

Zoals het bij een dergelijk werk hoort, is er een index van namen, plaatsen en feiten opgenomen in het boek. Zoals in andere boeken van Martin Gilbert zijn er ook geografische kaarten bijgevoegd (waar er synagogen vernield werden…).

* Vaak lees je dat de Kristallnacht plaats vond in de nacht van 9 op 10 november, maar Martin Gilbert hanteert de datum van 10 november, met ongeregeldheden die plaatsvonden van in de vroege ochtend tot het vallen van de avond.

Martin Gilbert, Kristallnacht. Voorspel van de vernietiging 1938-1945, uitgeverij Omniboek, 269 blzn., 16,99 euro.